Daar waar we geen of weinig regie ervaren of regie verliezen, kan het gevoel ontstaan dat we tekortschieten… We denken dat we iets moeten doen, onszelf moeten verbeteren, om weer regie te kunnen ervaren. De gedachte alleen al dat wij niet in staat zijn om in regie te blijven, kan tot angst, onzekerheid en verdriet leiden.
Verliesaversie
Tijdens de afgelopen crisisperiode zien wij veel personen en organisaties die stress ervaren vanwege bovenstaand patroon. Als mens verliezen we niet graag. In de cognitieve psychologie wordt dit verliesaversie (loss aversion) genoemd. Van nature willen we verlies voorkomen. De noodzaak om regie te ervaren is een basisbehoefte van een mens. Ons systeem is erop gericht om niet te willen verliezen. Niet verliezen is overleven. Fysiek gaat ons systeem bijv. bij ziekte in een afweer. Het systeem gaat heel hard zijn best doen om niet te verliezen (overlijden is het maximale verlies). Mentaal werkt het net zo. Mentaal verliezen wordt ervaren als controle verlies (geen regie ervaren). Als wij dit ervaren gaan wij heel hard ons best doen om weer controle te ervaren. Verliesaversie is dus een methode om te overleven. Mentaal gaan we overlevingsstrategieën toepassen en hiernaar handelen om regie proberen te ervaren.
Bij het toepassen van overlevingsstrategieën schieten we eigenlijk in een kramp. We moeten iets doen om regie te herpakken of het idee te hebben dat we weer regie hebben. Maar overlevingsstrategieën zijn vaak automatische patronen die alleen een schijngevoel van veiligheid geven, het levert vaak niet persé veiligheid op. Je gaat harder je best doen, structureren, zorgen dat je gezien wordt en controleren. Maar meestal is dit eigenlijk vermijdingsgedrag; je ontwijkt de gevoelens van onmacht, angst, verdriet en kwaadheid. Wanneer we deze gevoelens immers niet meer bewust ervaren, dan zijn ze er niet en raken we onszelf of de regie over een situatie niet kwijt. Hierdoor neem je niet de meest logische stappen meer. Je houdt jezelf behoorlijk voor de gek en onderzoekt niet meer wat het beste is om te doen of waar je werkelijk behoefte aan hebt. Erger nog, door je gedrag houd je de situatie van stress en onzekerheid juist zelf in stand.
Verschillende denksystemen
In deze situatie schieten we vaak naar het automatische, het zogenaamde systeem 1 denken. Echter als we het probleem echt willen aanpakken, als we echt weer regie willen ervaren, is het meer logisch om meer overwogen en vanuit de realiteit keuzes te gaan maken. Dit kunnen we doen door onszelf te bewegen naar het systeem 2 denken.
Systeem 1 is snel, automatisch, emotioneel en onderbewust.
Systeem 2 is langzamer en doelbewuster. Je denkt na over verschillende overwegingen, verschillende concepten en weegt alle opties af, gaat van feiten uit, dit kunnen overigens ook gevoelsfeiten zijn.
Systeem 1 en systeem 2 omvatten dus twee totaal verschillende denkprocessen die je doorloopt bij het maken van beslissingen. Dit is een theorie die ook wel bekend staat als ‘dual-proccesing’, een cognitief proces, waarin besluitvorming, emotieverwerking en herinneringen voortkomen uit een van twee “systemen” in de hersenen. En die twee paden werken relatief onafhankelijk van elkaar.
Systeem 1
Systeem 1 is de automatische reactie van een persoon op informatie. Het werkt op intuïties, indrukken en je instinct. Het aparte is dat wij allemaal denken dat we rationele analytische mensen zijn en dus automatisch in systeem 2 denken verkeren. Maar dit is niet zo. Uit neurowetenschappelijk onderzoek blijkt dat 95 procent van onze keuzes en handelen op het onbewuste niveau werkt, dus in systeem 1 denken. Wij zijn minder rationeel dan we denken, onze overtuigingen, vooroordelen en intuïtie van systeem 1 bepalen veel van onze keuzes en beslissingen.
We willen niet verliezen, tijd geven aan overdenkingen kost energie en gaat immers ten koste van onze beschikbare energie. Als we geen energie meer hebben (te moe zijn) verliezen we eigenlijk. Het systeem moet dan noodgedwongen afschakelen, denkprocessen loslaten en moet gaan kiezen voor wat voor ons makkelijk voor handen is. We doen dit om te voorkomen dat we omvallen. Ons systeem dwingt ons om energiezuinig te doen, door vanuit onze overtuigingen, ervaringen en kennis te gaan handelen (dit heet cognitief gemak). Als het automatisch gaat, kiezen en handelen we vanuit systeem 1 denken.
Systeem 2
Systeem 2 is een meer getemperd, gecontroleerd denkproces dat is gebaseerd op evaluatie en vergelijking.
Systeem 2 werkt beter voor beslissingen waarbij je niet veel ervaring hebt. Je gebruikt getallen, statistieken, logica, abstracties of waardenmodellen.
Een van de grootste uitdagingen van System 2 is dat het beperkte verwerkingscapaciteit heeft en een aanzienlijke hoeveelheid energie verbruikt. Systeem 2-denken wordt ook gemakkelijk verstoord als de hersenen worden afgeleid, moe zijn of overbelast.
Het langzame Systeem 2 (‘thinking slow’) is vooral belangrijk bij het maken van bewuste, doordachte beslissingen met voor ons grote consequenties. Het helpt ons om te zien waar, waarop en hoe we werkelijk regie kunnen ervaren vanuit datgene wat er echt toe doet.
In onze coaching, training en procesbegeleiding nemen we je mee in hoe je hetgeen ik in deze blog heb beschreven kunt gebruiken in jouw dagelijkse praktijk. Zoals hoe je je door middel van deze theorie kunt voorbereiden op hectische tijden door vanuit inzichten via je systeem 2 denken jezelf te trainen in helpende automatische gedachten in systeem 1 denken met ondersteunende gedragspatronen. Hoe? We vertellen je er graag meer over.
Wil jij alleen of met je collega’s hier op korte termijn mee aan de slag, dan is onze online of in-company training ‘Omgaan met stress en emoties op de werkvloer’ wellicht iets voor je. Neem gerust contact op, zodat we je de meest passende coaching en/of trainingsmodule kunnen aanbieden.