“Geloof je nu ons of hen?” “Ben je nu ziek of niet?” “Ben jij voor links of rechts?” “Even voor alle duidelijkheid, ik wil dat je (een) partij kiest!” “Beken nu kleur!!” Deze vragenstellers vertellen er echter niet bij dat er meer kleuren op het palet liggen dan zwart en wit.
Dit waardevolle inzicht gaat over het verschijnsel ‘polarisatie’. Een term die veel gebruikt wordt in de media, maar die ook zonder veel moeite te vertalen is naar situaties binnen organisaties. Overal waar ‘kampen’ ontstaan en er druk op mensen gelegd wordt om te kiezen tussen twee uitersten ligt een voedingsbodem voor polarisatie. Even voor de duidelijkheid: polarisatie is het veroorzaken van een conflict of het versterken van tegenstellingen tussen partijen of groepen. Interessant fenomeen vinden wij en de moeite waard om dit thema verder te onderzoeken. We hebben er zelfs een training voor opgezet.
Opvoeren van de druk
Eén van de eerste zaken die ons opvalt, is dat er bij polarisatie altijd sprake is van ‘het opvoeren van druk bij mensen’. Blijkbaar mogen grote verschillen tussen mensen er gerust zijn als alles zijn gangetje gaat en iedereen voldoende vrijheid en autonomie ervaart om datgene te doen of te laten dat hij of zij belangrijk vindt. In zo’n situatie is men meestal wel bereid om de waarde van diversiteit tussen mensen te erkennen en met elkaar hierover in dialoog te gaan. Optrekkend richting een herkenbaar resultaat vanuit een gezamenlijke intentie. Begeleiding in deze situaties is gericht op verkenning van de gezamenlijke koers, de verschillende invalshoeken en van hieruit ruimte creëren voor creatieve ideeën of oplossingen waar zoveel mogelijk mensen zich met plezier en motivatie mee willen verbinden. Het enige wat belangrijk is, is tijd vrijmaken zodat alle deelnemers voldoende ruimte in hun hoofd ervaren om nieuwe informatie op te nemen, open- minded te luisteren naar elkaar, te reflecteren, realistische afwegingen te maken en de meest passende beslissingen te nemen in de context van de situatie.
Heel anders wordt het als de druk opgevoerd wordt, door jezelf of door anderen. Fysiek kom je dan in de alertheidsmodus ofwel overlevingsstand en hierbij werken je hersenen compleet anders. Elk verschil wat je waarneemt is dan aanleiding om waakzaam te worden, zeker als jijzelf of iemand in je naaste omgeving hier inlevert op vrijheid of autonomie. Tijd en ruimte voor nuancering ervaar je dan niet meer, primaire reacties zijn dan heel logisch. Kleur bekennen wordt inderdaad opeens: zwart of wit, vechten of vluchten, voor of tegen…
Voor mensen die gewend zijn om vrijheid en autonomie te ervaren en dus open te staan voor andere inzichten/ opvattingen, is het heel apart om zichzelf opeens te herkennen in die ‘waakzame’ stand met bijbehorende ‘zwart/wit – gedachten’. En toch gebeurt het ons allemaal al dan niet gestart vanuit ons eigen ‘systeem’ of beïnvloed door anderen. Want zowel in de politiek en maatschappij, alsook binnen organisaties wordt deze kennis van onze hersenen bewust en onbewust ingezet om vanuit de dynamiek van polarisatie veranderingen in gang te zetten. En dit kan zowel met negatieve als positieve doelen/ intenties zijn voor betrokkenen. Maar ook als er teveel veranderingen gaande zijn, er te veel (nieuwe) indrukken/ prikkels op ons afkomen die je als bedreigend ervaart kun je in deze ‘hersenstand’ terecht komen.
Zelfbewust leiderschap
Vanuit Zelfbewust Leiderschap is het interessant om de vraag te onderzoeken of je zelf in staat bent om bewust te zijn van het feit dat je je primair reagerende hersenen in de actiefstand hebt staan. En als het antwoord hierop ‘ja’ is of je dan kunt bepalen of dit terecht is (dus er dreigt daadwerkelijk gevaar voor je) of dat je door manipulatie/ beïnvloeding van buitenaf of bijvoorbeeld door vermoeidheid/ overprikkeling hierin terecht bent gekomen. Dan zou je jezelf wellicht terug kunnen schakelen naar de meer ontspannen hersenstand, waarin je jezelf vooral tijd en ruimte mag gunnen om tot een meer genuanceerde oordeelsvorming te komen passend bij jouw eigen waarden en openstaand voor het ontdekken van de beleving en ideeën van anderen.
Een interessant boek op het gebied van Polarisatie is het boek ‘Polarisatie, inzicht in de dynamiek van wij-zij denken’ van Bart Brandsma. Wat is jouw ervaring met polarisatie bij jou op de werkvloer? Wil je je hier met jouw team/afdeling meer in verdiepen, kijk dan eens naar de training: omgaan met polarisatie op de werkvloer.